“Άντρα μου πάει”: Το τραγούδι “σπαραγμός” των Ελληνόφωνων γυναικών της Ιταλίας για τον ξενιτεμό των συζύγων τους

Τις «μαύρες μέρες» που η Ιταλία βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Μουσολίνι, οι ελληνόφωνοι της Κάτω Ιταλίας εξαναγκάστηκαν να μιλούν αποκλειστικά την ιταλική γλώσσα, διότι σε αντίθετη περίπτωση καραδοκούσε… αποκεφαλισμός.

Τόσο στην Απουλία, όσο και στην Καλαβρία μιλούσαν τα Γραικάνικα ή Γκρίκο, μία διάλεκτος που σιγά σιγά εξαλείφθηκε στην καθημερινή συζήτηση. Παρέμεινε, όμως, στα τραγούδια της περιοχής.

Οι Ελληνόφωνοι κάτοικοι αυτών των χωριών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έδιναν ένα τεράστιο αγώνα επιβίωσης και δεν ήταν λίγοι εκείνο που έπαιρναν τον δρόμο της προσφυγιάς για τη Γερμανία, την Ελβετία, το Βέλγιο, προκειμένου να εργαστούν στα ορυχεία. Στις «μινιέρες», όπως συνήθιζαν να αποκαλούνται. Και δεν ήξεραν κάν αν θα γύριζαν πίσω στις αγκαλιές των δικών τους.

Οικογένειες, φίλοι, ολόκληρη η ζωή τους έμενε πίσω εκεί στην Κάτω Ιταλία και οι άνδρες που έφευγαν για να ζήσουν τα παιδιά τους, αν είχαν πάει όλα καλά επέστρεφαν. Άλλοι, πάλι, όχι. Εκεί στην ξενιτιά άφηναν την τελευταία τους πνοή.

Αυτό το σπαρακτικό φευγιό συνόδευε ένα χαρακτηριστικό τραγούδι, που μιλάει για τη μετανάστευση και το κλάμα της γυναίκας, που αποχωρίζεται το ταίρι της. Και το όνομα αυτού «Άντρα μου πάει».

Οι στίχοι είναι γραμμένοι από τον Franco Corliano στο χωριό Calimera του Σαλέντο και περιγράφει τις δύσκολες στιγμές της οικογένειας, που μένει πίσω, αλλά και τον ιδρώτα του «εμιγκρέ» στα μεταλλεία και τα κάρβουνα «για να χοντραίνουν τα αφεντικά με τη δουλειά του…»

Το 1977, στον δίσκο της Μαρίας Φαραντούρη «Τραγούδια διαμαρτυρίας από όλον τον κόσμο», το τραγούδι έκανε αίσθηση με τους γκρικάνικους ή «κατωιταλιώτικους» στίχους, μιας γλώσσας με έντονες δωρικές, ομηρικές και βυζαντινές επιρροές, διανθισμένη με ιταλικά.

Ο δωρικός χαρακτήρας των ελληνικών αποικιών τής Καλαβρίας και της Απουλίας, καθώς και η περιφερειακή θέση τής διαλέκτου σε σχέση με τον υπόλοιπο ελληνόφωνο χώρο, έχουν συμβάλει στη διατήρηση αξιοσημείωτων αρχαϊσμών και δωρισμών, ενώ η συνάντηση με την Ιταλική και με τις τοπικές διαλέκτους της έχει ασκήσει βαθιά επίδραση στο λεξιλόγιο των (λίγων πλέον) φυσικών ομιλητών της.

Η Φαραντούρη το τραγούδησε για τις ανάγκες της ταινίας του Δημήτρη Μαυρίκιου «Polemonta» και στη συνέχεια το συμπεριέλαβε στον δίσκο. Αργότερα, το ερμήνευσαν η Χάρις Αλεξίου, η Μαρινέλλα και πολλοί άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες.

Ακόμη, ο Γιάννης Μηλιώκας δανείστηκε τη μουσική και διασκεύασε τους στίχους με σατιρική διάθεση στο γνωστό σε όλους μας «Ο χαραμοφάης».

Οι στίχοι του τραγουδιού

Τέλω να μπισκεφτώ να μη πενσέφσω
να κλάφσω τσαι να γελάσω τέλω αρτεβράι.
Μα μάλι’ αράτζια έβο ε’ να κανταλίσω
στο φέγγο ε’ να φωνάσω
ο άντρα μου πάει.
άντρα μου πάει άντρα μου πάει.

Τσ’ ε οι αντρώποι στε
μας πάνε στε ταράσσουνε
ντ’ άρτει καλοί ους τωρούμε του σ’ ένα
χρόνου.
’Ετο ε ζωή μα ε του, ε ζωή
Κριστέ μου; Μα πα τζαι στη
Γκερμάνια κλαίοντα μα πόνο.
Κλαίοντα μα πόνο Κλαίοντα μα πόνο.

Τάτα γιατί εν να πάει, πέ μα γιατί;
Γιατί έτο έν’ ναι ζωή μαρά παιδία
ο τεκούντη πολεμά τσ’ ιδρώνει
Να λιπαριάσει ου σινιούρου μου τη φατία.
Μου τη φατία, μου τη φατία.

Στέκω τη μπάντα τσαι στέκω εντώ σόνο.
Στέω πουμμα σαν τσαι στε,
πένσεω στο τρένο.
Πένσεω στο σκοτεινό και στη μινιέρα
που πολεμώντα ετσεί πεθαίνει ο γένο.
Πεθαίνει ο γένο, πεθαίνει ο γένο

Μετάφραση στην Ελληνική

Θέλω να μεθύσω για να μη σκέφτομαι
να κλάψω και να γελάσω θέλω τούτο το βράδυ
με πολλή οργή να τραγουδήσω
στο φεγγάρι να φωνάξω:
ο άντρας μου πάει
ο άντρας μου πάει, ο άντρας μου πάει.

Οι άντρες μας πάνε, φεύγουν
αν πάνε όλα καλά, θα ιδωθούμε σ’ ένα χρόνο
Αυτή είναι η ζωή μας, Χριστέ μου
πάνε στη Γερμανία με κλάμα και πόνο
με κλάμα και πόνο, με κλάμα και πόνο.

Μπαμπά γιατί θα πας; Πες μου γιατί;
Γιατί έτσι είναι η ζωή, καημένα παιδάκια
ο φτωχός δουλεύει και ιδρώνει
για να παχύνει τα αφεντικά με τη δουλειά του
με τη δουλειά του, με τη δουλειά του.

Ακούω την μπάντα, ακούω τη μουσική
είμαι εδώ μαζί σας
μα σκέφτομαι και το τρένο
σκέφτομαι το σκοτεινό ορυχείο
όπου δουλεύοντας εκεί πεθαίνει ο κόσμος
πεθαίνει ο κόσμος, πεθαίνει ο κόσμος

Ακούστε το κομμάτι από το συγκρότημα Encardia που συνθέτει και ερμηνεύει τραγούδια μόνο στα Γραικάνικα, καθώς και από την Μαρία Φαραντούρη:

Και η διασκευή του Γιάννη Μηλιώκα: