Έντιθ Πιαφ: Η ταραγμένη ζωή της γυναίκας που «δεν μετάνιωσε για τίποτα»
Η φωνή της είναι κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας της Γαλλίας. Μεγαλύτερη από την ίδια, ανθεκτική σε όλες τις κακουχίες. Στις 10 Οκτωβρίου, πριν από 53 χρόνια, άφησε την τελευταία της πνοή.
Αν ο “έρωτας είναι ο χωροχρόνος μετρημένος από την καρδιά”, σύμφωνα με τον Μαρσέλ Προυστ, τότε η φωνή της Εντίθ Πιαφ είναι ο παντοτινός χτύπος του. Το ανεξήγητο μυστήριο του έρωτα, τα πάθη και τα λάθη του, στο ηχόχρωμα και τη δύναμη της αγκιστρώνονταν και ταξίδευε. Η φωνή της την ξεπερνούσε. Ήταν το δεύτερο εγώ της και ήταν τόσο μεγάλο, που έφτιαχνε ένα πεδίο απροσμέτρητο, ικανό να “κλείσει” εκεί τη ζωή. Την ουσία αυτής συγκεκριμένα. Το γέλιο, το κλάμα, τον πόνο, την ηδονή, τη λύτρωση… Η Πιαφ με τη φωνή της την οδηγούσε. Εκκινούσε από πολύ χαμηλά, κινούνταν σε δύσβατα μονοπάτια, αιχμηρά, ανηφορικά και κατέληγε στην απεραντοσύνη του ουρανού. Γυμνή, όπως είναι κάθε μορφή ζωής, αλλά και ντυμένη με το πανέμορφο και διαπεραστικό κόκκινο ενός τριαντάφυλλου. Το “σπουργίτι”, όπως έμεινε γνωστή η Πιαφ, ήταν τόσο ταπεινή που δεν αντιστάθηκε στη μοίρα της. Δεν μετάνιωσε για τίποτα παρά μόνο έκανε την καρδιά, τον έρωτα, τη ζωή να χτυπά, να κυλά…
Η ηχώ της ανθρώπινης αδυναμίας
Φτώχεια, σκληρότητα, μιζέρια. Αυτό θα μπορούσε να είναι το τρίπτυχο της ζωής της. Σε αυτές τις καταστάσεις “τοποθετήθηκε”, έζησε και πέθανε. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο καθαρά γύρω από τον βίο της, 53 χρόνια μετά τον θάνατο της. Ακόμη και σήμερα, ιστορικοί και θαυμαστές της διαφωνούν για το αν ήταν τόσο άσχημη η ζωή της όπως υποστήριζε η ίδια.
Η Πιαφ γεννήθηκε για να διχάσει την κοινή γνώμη. Πολλοί βρίσκουν στην εκπληκτική της φωνή την ηχώ της ανθρώπινης αδυναμίας μπροστά στο μεγάλο, ανελέητο κενό της ύπαρξης. Για άλλους αυτό που ακούγεται είναι σαν να έχει καταπιεί τρίφτη τυριού! Αυτά όμως δεν έχουν σημασία στην περίπτωση της, μια και το μεγαλύτερο της επίτευγμα είναι η επίδειξη του πόσα αντέχει να υποφέρει κανείς για την τέχνη του. Σήμερα, οι Γάλλοι έχουν σταματήσει να σκέφτονται τι πέτυχε και τι υπέφερε η τραγουδίστρια σύμβολο της χώρας. Τώρα, πια, απλά υποβάλλουν τα σέβη τους καθώς όλα είναι ξεκάθαρα. Δεν ήταν πάντα, αφού και στον θάνατο της υπήρξε προβληματισμός, σύγχυση. Η καθολική εκκλησία λόγω του αμαρτωλού βίου της την καταδίκασε ως “κατηγορηματική αμαρτωλή” και αρνήθηκε να της προσφέρει δημόσια ταφή. Το φέρετρο της μεταφέρθηκε στους δρόμους του Παρισιού για να θαφτεί στο κοιμητήριο Pere Lachaise με ένα νόμισμα ευλογία.
Δίπλα στους Βολταίρο, Ρουσό
Η Πιαφ, πλέον, έχει αποκατασταθεί και κοινωνικά. Όχι μόνο καλλιτεχνικά. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, την ημέρα που της αποδόθηκαν οι ταφικές τιμές που της άξιζαν, διάβασε αναφορά από την επιτροπή δημόσιων μνημείων που πρότεινε την ταφή της στο Pantheon, το εθνικό μαυσωλείο της χώρας. Δίπλα στους Βολταίρο, Ρουσό.
Η Πιαφ φυσικά και δεν πήρε κάτι λιγότερο απ’ αυτό που της αναλογούσε. Αν είναι τόσο μεγάλο οφείλεται στη φωνή της πρώτα απ’ όλα και μετά στη ζωή της. Βέβαια, κάποια στιγμή το ενδιαφέρον γι’ αυτήν ατόνησε, όμως μετά την ταινία “La Vie en Rose” (Ζωή σαν τριαντάφυλλο), το 2007, επέστρεψε. Η Πιαφ θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες σταρ στη μουσική σκηνή της Γαλλίας. Η επισήμανση δεν είναι αυτονόητη, μια και το παρουσιαστικό και οι συνθήκες που εκφράστηκε, δεν συνάδουν με τα σημερινά δεδομένα. Ωστόσο, ήταν και είναι σταρ και φυσικά πηγή έμπνευσης και επιρροής για πολλούς καλλιτέχνες σήμερα. Η Μάρθα Ουέινραϊτ, τραγουδίστρια φολκ και ποπ, το 2009 κυκλοφόρησε άλμπουμ με τραγούδια της και έδωσε νέα, διεθνή απήχηση σε αυτά. Οι εμφανίσεις της Ουέινραϊτ φέρουν, προσπαθούν τουλάχιστον, τα τεχνικά χαρακτηριστικά της φωνής της Πιαφ. Ήτοι, ακατέργαστο στυλ και πάθος. Από το “μικρό σπουργίτι” άντλησε και η Lady Gaga στο άλμπουμ της “Artpop”.
Άγγιξε λεπτές χορδές
Η Πιαφ διέθετε μοναδική φωνή και τολμηρή, σκληρή κομψότητα. Είχε την ικανότητα να συνοψίζει τον χαρακτήρα της κατεχόμενης και μεταπολεμικής Γαλλίας. Ένα έθνος που περνούσε μαρτυρικά αλλά μπορούσε ακόμη να τραγουδά. Στα τραγούδια της, ιδιαίτερα στα “Non, je ne regrette rien”, “Hymme a l’ amour”, “La vie en rose”, διακρίνεται συνδυασμός ακατέργαστου συναισθήματος και στενάχωρων παρατηρήσεων για τη ζωή. Η Πιαφ κατέκτησε καλλιτεχνικά το Παρίσι, αλλά σύντομα η μουσική της διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο και έγινε μια από τις πρώτες τραγουδίστριες της Γαλλίας που εδραιώθηκαν στις ΗΠΑ. Ο πατέρας της παραδεχόταν πως είχε “όλο το ταλέντο στο λαιμό και καθόλου στο κορμί” ενώ η ίδια έλεγε για τα τραγούδια της ότι “ναι, είναι αλήθεια ότι τραγούδια μου θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν οδηγό αγάπης, έναν οδηγό για τον έρωτα. Γιατί διαπερνούν όλα τα συναισθήματα και τα στάδια της αγάπης”. Μέσα απ’ αυτά άγγιξε λεπτές χορδές μιλώντας για αλήθειες και πάθη. Είναι σαν να αντλούσε υλικό από την ίδια της τη ζωή: Έρωτες, απελπισμένες σχέσεις, αποτυχημένοι γάμοι, θλίψη, μικρές χαρές, πίκρες. Όλα βρίσκονται στους στίχους και στις μελωδίες της.
Γεννημένη στη φτώχεια
Η Πιαφ (πραγματικό όνομα Edith Giovanna Gassion) γεννήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1915 στην Belleville. Μία από τις πιο φτωχές και σκληρές γειτονιές του Παρισιού. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πού γεννήθηκε, αλλά μάλλον σε τοπικό νοσοκομείο. Υπάρχει και ο μύθος που τη θέλει να έρχεται στον κόσμο κάτω από έναν φανοστάτη, ξαπλωμένη σε μανδύα αστυνομικού. Η μητέρα της, Annetta Maillard, περιφερόταν άσκοπα και μερικές φορές τραγουδούσε στους δρόμους και σε τοπικά καφέ. Ο πατέρας της, Alphonse Gassion, ήταν ζογκλέρ του δρόμου και ακροβάτης. Σε αυτόν οφείλει το όνομα της και την “εκπαίδευση” να κάνει νούμερα στους δρόμους και τα σοκάκια της Belleville και της Menilmontant, παρακείμενη παραγκούπολη από την οποία ξεκίνησε ο Μορίς Σεβαλιέ (τραγουδιστής, ηθοποιός, χορευτής). Το όνομα της, “Edith”, φέρεται να το πήρε από την Edith Cavell, βρετανίδα νοσοκόμα η οποία σκοτώθηκε από τους Γερμανούς επειδή βοηθούσε φυλακισμένους να αποδράσουν.
Όταν η Πιαφ ήταν δύο ετών, η μητέρα της εξαφανίστηκε και ο πατέρας της την έστειλε να ζήσει με τη μητέρα του. Η γιαγιά της διατηρούσε οίκο ανοχής κοντά στη Ρουέν. Η μικρή δεν είχε πρόβλημα να την περιποιούνται πόρνες. Η μαντάμ Billy είπε αργότερα ότι ήταν τα κορίτσια της που έμαθαν στην Πιαφ να είναι αξιοπρεπής και με καλούς τρόπους. Αργότερα, όταν έγινε διάσημη νοίκιασε τον τελευταίο όροφο του πορνείου και έζησε εκεί τον περισσότερο καιρό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην εφηβεία έγινε φίλη με τη Simone Berteaut, δύο χρόνια μικρότερη απ’ αυτή. Τραγουδούσαν στους δρόμους, κοιμόντουσαν όπου έβρισκαν. Μετά τον θάνατο της Πιαφ, η Simone έγραψε βιβλίο για την κοινή τους ζωή και ισχυρίστηκε, ψευδώς, ότι ήταν ετεροθαλής αδελφή της. Ακολούθησε σύντομη ερωτική σχέση και στα 17 της γέννησε ένα κοριτσάκι το οποίο πέθανε δύο χρόνια αργότερα από μηνιγγίτιδα. Τα χρόνια της μαθητείας χρησιμοποίησε πολλά ονόματα για να ενισχύσει την εικόνα της.
Τον Οκτώβριο του 1935, την ώρα που τραγουδούσε σε μια γωνιά του δρόμου, τράβηξε την προσοχή του Λουί Λεπλέ, ιδιοκτήτη του γνωστού κλαμπ “Gepny”. Την αρραβωνιάστηκε. Η Πιαφ είχε ύψος 1.42μ. και ζύγισε μόλις 36 κιλά. Ο Λεπλέ είδε σ’ αυτήν ένα σπουργίτι και τη “βάφτισε” “παιδί-σπουργίτι”. Αργότερα έγινε γνωστή ως “το σπουργίτι”.
Η Πιαφ μπήκε γρήγορα στον κόσμο του θεάματος και σύντομα άρχισε να ηχογραφεί, να εμφανίζεται σε άλλα μαγαζιά και στο ραδιόφωνο. Το 1936 ο Λεπλέ δολοφονείται και για λίγο η Έντιθ βρίσκεται μπλεγμένη. Απαλλάσσεται, όμως ο σκανδαλοθηρικός Τύπος δεν την αφήνει σε ησυχία. Η τύχη της όμως δεν στερεύει. Γνωρίζει τον συγγραφέα και τυχοδιώκτη Ρέιμοντ Άσο ο οποίος της προσφέρει ασφάλεια, ενώ της γράφει και μερικά τραγούδια που έμελλε να μείνουν αξέχαστα. Η επιτυχία είναι γρήγορη και η παρουσία της επιθυμητή και αξιοπρόσεχτη στις αίθουσες μουσικής. Η εικόνα της, πλέον, δεν χρειάζεται διαχειριστές και το “παιδί-σπουργίτι”, γίνεται απλά “σπουργίτι”.
La mome Piaf
Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τραγούδησε σε στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου στη Γερμανία, ενώ βοήθησε αρκετούς να αποδράσουν, κίνηση που την έσωσε από κατηγορίες για συνεργασία με τους κατακτητές. Δύο χρόνια μετά το τέλος του πολέμου βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Η πρώτη της εμφάνιση όμως δεν στέφεται με επιτυχία. Τουναντίον. Η κριτική ήταν σκληρή και στόχευε κυρίως στην άρνηση αναγνώρισης της ως ξεχωριστής ερμηνεύτριας. Δεν πτοήθηκε και υπέγραψε νέο συμβόλαιο με το νυχτερινό κέντρο “Versailles”. Η Πιαφ γοήτευσε και το κοινό την αντάμειψε με την παρουσία και τη θερμή υποδοχή του. Έμεινε εκεί ως το 1955.
Η Νέα Υόρκη, όμως, δεν ήταν μόνο τόπος επαγγελματικής επιτυχίας, αλλά και το μέρος που γνώρισε τον μεγάλο της έρωτα, τον πυγμάχο Μαρδέλ Σερντάν. Ο έρωτας δεν θα διαρκούσε μια και ο Σερντάν σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα. Εκείνη τη μέρα αρνήθηκε να ακυρώσει την εμφάνιση της στο “Versailles”. Όταν εμφανίστηκε στη σκηνή, το κοινό σηκώθηκε και τη χειροκρότησε. Απευθυνόμενη σε αυτό είπε: “Όχι, δεν πρέπει να υπάρξει χειροκρότημα για μένα σήμερα. Τραγουδώ για τον Μαρσέλ Σερντάν μόνο. Φυσικά πρέπει να αναφέρουμε και τη σχέση της με τον Θεοφάνη Λαμπουκά, γνωστότερο ως Theo Sarapo. Υπήρξε ο δεύτερος και τελευταίος σύζυγος της.
Μπροστά στη μελαγχολία του κόσμου
Η φήμη ήρθε γρήγορα για την Πιαφ και μπορεί αυτή να παραμορφώνει μερικές φορές τα πράγματα, σίγουρο είναι πως υπήρξε και πόνος και τραγωδία στη ζωή της. Η Πιαφ δεν ήταν ποτέ δυνατή. Φιλάσθενη επιλέγοντας να μη δίνει σημασία στις αρρώστιες της. Όσο μεγάλωνε το όνομα της, μεγάλωνε και η εξάρτηση της από τα ναρκωτικά. Έπινε και κοιμόταν ελάχιστα. Παρ’ όλα αυτά, πάντα έβρισκε το κουράγιο να είναι πάνω στη σκηνή. Λίγο πριν τον θάνατο της η συμπεριφορά της ήταν ακαθόριστη και η ίδια φαινόταν αποπροσανατολισμένη, ενώ η τελευταία περιοδεία της ήταν τραγελαφική.
Και όμως… Έπαιζε μπροστά σε γεμάτες από κόσμο σκηνές. Το κοινό τη λάτρεψε περισσότερο όταν την είδε δυστυχισμένη. Σουρεαλιστικό, αλλά αληθές. Επιχειρώντας να το ερμηνεύσουμε, θα λέγαμε ότι αυτό δεν γινόταν από οίκτο, αλλά από θαυμασμό. Οι Γάλλοι έβλεπαν την απίστευτη δύναμη και θέληση μιας μικροκαμωμένης γυναίκας. Τη συνέπεια της να μη “φυλακίζει” ποτέ τη φωνή της. Γιατί αυτή ήταν η μεγαλύτερη βοήθεια που μπορούσε να δώσει και να πάρει: Να “κουβαλήσει” την ψυχή μιας χώρας και να “ακούει” το φτερούγισμα της δικής ενώ αποκαλυπτόταν όλη η μελαγχολία του κόσμου.
