Μέγα Σπήλαιο: Το αρχαιότερο μοναστήρι στην Ελλάδα με την μαρτυρική ιστορία

Το Μέγα Σπήλαιο, ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα μοναστήρια της Ελλάδας, δεσπόζει επιβλητικά κοντά στα Καλάβρυτα, στην είσοδο ενός μεγάλου σπηλαίου στο φαράγγι του Βουραϊκού. Ιδρύθηκε το 362 μ.Χ. από τους μοναχούς Συμεών και Θεόδωρο και έχει συνδεθεί με σημαντικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, θρησκευτικής και εθνικής, αποτελώντας σύμβολο πίστης, αντοχής και αντίστασης.

Η ίδρυση του μοναστηριού

Η ίδρυση του Μέγα Σπηλαίου, που θεωρείται η αρχαιότερη Μονή στην Ελλάδα, σχετίζεται με μια θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με την παράδοση, οι μοναχοί Συμεών και Θεόδωρος, ενώ βρίσκονταν στα Ιεροσόλυμα, είδαν ο καθένας ξεχωριστά μια οπτασία με την εντολή να μεταβούν στην Αχαΐα και να βρουν την Ιερή Εικόνα της Παναγίας από μαστίχα και κερί, φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά.

Υστέρα από αλλεπάλληλες περιπλανήσεις και αποκαλυπτικά όνειρα, συνάντησαν εδώ το 362 μ.Χ. την κόρη Ευφροσύνη, βοσκοπούλα από το χωριό Γαλατά (Ζαχλωρού). Η Ευφροσύνη τους οδήγησε στο σπήλαιο που βρισκόταν η αναζητούμενη Ιερή Εικόνα, την οποία είχε ανακαλύψει νωρίτερα η ίδια θεία Βουλή, και με την οδηγία ενός τράγου από το κοπάδι της, που πήγαινε στο σπήλαιο για να πιει νερό από την πηγή που βρισκόταν εκεί. Η πηγή αυτή του σπηλαίου – μαρμάρινη κατόπιν – αποτελεί σήμερα, το γνωστό με το όνομα «η Πηγή της Κόρης», άγιασμα, ενώ η Ευφροσύνη τιμάται ως Αγία.

Η Ιερή Εικόνα, σύμφωνα με την παράδοση, βρισκόταν δίπλα στην πηγή και φυλασσόταν από ένα φοβερό δράκο ο οποίος σκοτώθηκε από κεραυνό όταν επιτέθηκε στους δύο μοναχούς που προσπαθούσαν να καθαρίσουν το ιερό χώρο από την πυκνή βλάστηση. Στη συνέχεια οι δύο μοναχοί κατασκεύασαν μικρόν Ναό και μερικά μικρά κελιά με την συνδρομή του πλήθους των πιστών, που συνέρρεαν δια να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου. Πολλοί μάλιστα από τους πιστούς παρέμεναν για άσκηση.

Η αρχιτεκτονική του μοναστηριού

Το Μέγα Σπήλαιο είναι χτισμένο στην πλαγιά ενός απόκρημνου βράχου, συνδυάζοντας μοναδικά την αρχιτεκτονική με το φυσικό τοπίο. Αποτελείται από οκταώροφα κτίσματα, με τα περισσότερα κελιά, ναούς, μουσεία και ξενώνες να είναι χτισμένα πάνω σε αρχαίες κατασκευές. Το καθολικό της Μονής σκαμμένο στο βράχο, είναι ναός σταυροειδής, εγγεγραμμένος με δύο νάρθηκες. Ο κύριος ναός έχει τοιχογραφίες του 1653, αξιόλογα μαρμαροθετήματα στο δάπεδο, ξυλόγλυπτο τέμπλο κ.λ.π. ενώ στο νάρθηκα οι τοιχογραφίες ανάγονται στις αρχές του 19ου αιώνα.

Η σημερινή μορφή της μονής είναι το αποτέλεσμα επανειλημμένων ανακατασκευών, καθώς η μονή καταστράφηκε πολλές φορές στην ιστορία της από φωτιές και πολεμικές συγκρούσεις.

Το Μέγα Σπήλαιο και η Ελληνική Επανάσταση του 1821

Το Μέγα Σπήλαιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Οι μοναχοί του προσέφεραν υλική και ηθική υποστήριξη στους επαναστάτες, ενώ οι κατακόμβες του χρησίμευσαν ως καταφύγιο και αποθήκες πολεμοφοδίων. Όταν ο Ιμπραήμ Πασάς εισέβαλε στην Πελοπόννησο το 1827, οι μοναχοί αρνήθηκαν να παραδώσουν το μοναστήρι.

Την 21 Ιουνίου οι Σαμή και Σεγνεζτιπή, υπό τις διαταγές του Ιμπραήμ, κάλεσαν τους μοναχούς να του παραδώσουν το Μοναστήρι γράφοντας μεταξύ άλλων:

    “Ηγούμενε θέλει στοχασθής τούτο το κίνημα των Ρωμαίων δεν θέλει έυγη σε κεφάλι, λοιπόν σαν φρόνιμος όπου είσαι στοχάσου βαθιά πως δεν ευρίσκεις καλό τέλος και θα είσαι νικημένος”.

Την 22 Ιουνίου δόθηκε η ιστορική ήταν η απάντηση του τότε ηγούμενου Δαμασκηνού στους Τούρκους:

«… δια να προσκυνήσωμεν είναι αδύνατον διότι είμεθα ωρκισμένοι εις την πίστιν μας, ή να ελευθερωθούμεν ή να αποθάνωμεν πολεμούντες, και κατά το αϊνί μας δεν γίνεται να χαλάση ο ιερός όρκος της Πατρίδος μας. … αν έλθεις εδώ να μας πολεμήσης και μας νικήσης, δεν είναι μεγάλο κακόν, διότι θα νικήσης παπάδες, αν όμως νικηθής… θα είναι εντροπή σου και τότε οι Έλληνες θα εγκαρδιωθούν και θα σε κυνηγούν πανταχού. …».

Στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να το καταλάβει, ο Ιμπραήμ έβαλε φωτιά στη μονή, αλλά παρά τις μεγάλες καταστροφές, οι μοναχοί συνέχισαν να αντιστέκονται.

Το Ολοκαύτωμα του 1943

Ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα στην ιστορία του μοναστηριού σημειώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1943, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Οι ναζιστικές δυνάμεις, ως αντίποινα για τη δράση της αντίστασης στην περιοχή, εισέβαλαν στο μοναστήρι, εκτέλεσαν τους μοναχούς και έκαψαν το κτίριο. Το μοναστήρι ανοικοδομήθηκε ξανά μετά τον πόλεμο, παραμένοντας σύμβολο θυσίας και αντίστασης.

Η Μονή καταστράφηκε τουλάχιστον τέσσερις φορές από πυρκαγιές, το 840, το 1400, το 1640 και το 1934. Πάντοτε όμως η Εικόνα σωζόταν με τρόπο θαυμαστό.

Τα κειμήλια της μονής

Το Μέγα Σπήλαιο φιλοξενεί σημαντικά κειμήλια, με πιο γνωστή την εικόνα της Παναγίας της Μεγαλοσπηλαιώτισσας. Η εικόνα που είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά (μία εκ των τριών που δημιούργησε και σώζονται μέχρι σήμερα), βγήκε αλώβητη από τις τουλάχιστον τέσσερις πυρκαγιές που κατέστρεψαν τη μονή στο πέρασμα των αιώνων.

Το Μουσείο της Μονής εκτός από τα σημαντικά κειμήλια της Ελληνικής επανάστασης, διαθέτει ένα σπάνιο λάβαρο με τις μορφές τριών βυζαντινών αυτοκρατόρων, σιγγίλια, χειρόγραφα με εξαίρετες μικρογραφίες, πολύτιμους χρυσούς σταυρούς με Τίμιο Ξύλο, χαλκογραφίες, προσωπογραφίες, Ευαγγέλια σε περγαμηνές, το ωμοφόριο του Χρύσανθου Νοταρά, χρυσοκέντητους Επιτάφιους, αντιμήνσια, βυζαντινές εικόνες μεγάλης αξίας κ.α.

Μεγάλης αξίας είναι και η βιβλιοθήκη της με περισσότερους από 3.000 τόμους βιβλίων και πλήθος παλαιοτύπων. Σε ειδικό παρεκκλήσιο φυλάσσονται, λειψανοθήκες με οστά πολλών Αγίων και οι κάρες των ιδρυτών της Μονής.

Το Μέγα Σπήλαιο δεν αποτελεί μόνο ένα θρησκευτικό μνημείο, αλλά και ένα ζωντανό κομμάτι της ελληνικής ιστορίας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Αποτελεί προορισμό προσκυνητών και επισκεπτών που έρχονται να θαυμάσουν την αρχιτεκτονική του, την ιστορία του, αλλά και να βρουν πνευματική γαλήνη μέσα από τη θρησκευτική παράδοση που αναβιώνει εκεί.

Δείτε το Μέγα Σπήλαιο στο βίντεο και γνωρίστε την ιστορία του